Oznaczanie kwasu
Do oznaczenia kwaśności używamy metody mianowania płynami mianowanemi. Zobojętniając kwasy zasadami powstaje trzecie ciało obojętne zwane solą, które w obec barwników roślinnych zachowuje się obojętnie czyli niezmierna swej barwy; ażeby uchwycić tę chwilę, którą zwiemy nasyceniem i uczynić ją widzialną dla naszego oka, posługujemy się w tych razach stosownemi barwnikami jak lakmus, fenolftaleina, koszenilla it.p.
Te barwniki przeto pokazują nam chwilę krytyczną przy łączeniu się kwasu z zasadą i z tego powodu nazwane zostały wskaźnikami albo indikatorami.
Z barwników, które najwięcej są stosowane, wymienię tylko lakmus i fenolftaleinę. Lakmus dawniej powszechnie używany do farbowania bielizny, znajduje się w handlu w bryłkach sześciennych, które roztarte z wodą nadają jej właściwą barwę niebieską nadzwyczaj wrażliwą na kwasy; przy zetknięciu się z kwasem, zmienia się na czerwoną, a za dodaniem roztworu alkalicznego przybiera napowrót pierwotną barwę niebieską. W pracowniach chemicznych powszechnie używane są papierki lakmusowe niebieskie i czerwone- Jest to papier napojony czystym i zakwaszonym lakmusem.
Fenolftaleina, sztuczny barwnik C 29, H14 O4, powstaje przy nagrzewaniu fenolu, bezwodnika kwasu ftalowego i siarczanego stężonego; używa się jako roztwór spirytusowy 1%; który daje roztwór bezbarwny; w obec kwasów pozostaje bezbarwnym, a z alkaliami przybiera piękną barwę purpurową i zwykle tego roztworu używa się parę kropli.
Płyny mianowane używane w alkalimetryi i acidimetryi, czyli do mierzenia zasad i kwasów, przygotowują się tak, że pewną stalą ilość gramów danej zasady lub kwasu, odpowiadającą ciężarowi równoważnikowemu, rozpuszczamy w wodzie i dopełniamy do 1 litra przy temp. 15° C.; ta stała ilość działającego odczynnika nazywa się mianem czyli titrem, który zwykle określa się cyfrą dla 1 cm3 płynu miarowego i tak np. 1 cm3 płynu sodowego zawiera w sobie 0,03995 wodanu sody, który będzie
równoważny 0,03637 kwasu solnego
0,04891 ,, siarczanego
0,05986 „ octowego
0,06300 ,. szczawiowego
0,06900 „ cytrynowego
0,06200 „ jabłkowego
0,07500 „ winnego kryst.
0.0660 ,, winnego bezw.
cyfra 0,075 kwasu winnego krystalicznego dziś jest ogólnie przyjętą za normę w obliczaniach przy oznaczaniu kwasowości w winach, moszczach winnych i sokach owocowych.
Poznawszy zasadę teoretyczną płynów mianowanych i zachowanie się wobec barwników, przystępujemy wprost do wykonania praktycznego, które potrzebuje tylko pewnej wprawy, osobliwie przy uchwyceniu końcowej reakcyi, co nabywa się przez praktykę, powtarzając te czynności kilkakrotnie z jednym i tymże samym sokiem.
Do parowniczki porcelanowej lub zlewki szklanej odmierza się 100 cm3 badanego soku, rozcieńcza do połowy wodą i dodaje z biurety kroplami tyle roztworu alkalicznego normalnego, aż próbka po zmieszaniu pręcikiem szklanym wyjęta, na czułym papierze lakmusowym przestanie dawać czerwone plamy, a które będą jednakowe z barwą papierka lakmusowego jednocześnie zwilżonego wodą; gdy już ten punkt krytyczny zostanie uchwycony, wówczas odczytuje się na biurecie ilość spotrzebowanych cm3, które wprowadza się w rachunek.
Np. 100 cm³ soku jabłkowego spotrzebowało 10,5 cm³ normalnego roztworu sody; cyfrę 10,5 mnożę przez 0,075, a wypadek z iloczynu 0,7875 wskazuje procent kwasowości w tym soku obliczony jako kwas winny krystaliczny.
100 cm³ soku malinowego spotrzebowało 25,8 cm³ płynu normalnego.
25,8 • 0,75 = 1,935 % kwasowości.
Przy mocno barwnych sokach wygodnie jest użyć następującego sposobu.
200 cm³ świeżego soku i 20,0 węgli kostnych w proszku gotują się razem przez 5 minut, ubytek czyli stratę wody przez gotowanie zastępuje się wodą na wagę, a po ostygnięciu filtruje i oznacza kwasowość powyżej podanym sposobem; węgiel pochłania w części barwniki, przez co uprzystępnia się badanie.